ทำไมปัญหาชายแดนไทย-กัมพูชา จึงยืดเยื้อ?
ของสถาบันวิจัย Asian Vision Institute (AVI) พบว่า 99.8% ของชาวกัมพูชาที่ตอบแบบสอบถาม สนับสนุนรัฐบาลในการนำข้อพิพาท 4 จุดเข้าสู่ศาลยุติธรรมระหว่างประเทศ และ 95.8% สนับสนุนให้กองทัพเตรียมพร้อมตลอด 24 ชั่วโมงเพื่อป้องกันการรุกรานของไทย
รัฐบาลกัมพูชา โดยเฉพาะฮุน มาเนต ใช้แนวคิด “อัตลักษณ์อาณาเขต” (Territorial Identity) ผูกโยงความรู้สึกชาตินิยมเข้ากับพื้นที่พิพาท เพื่อสร้างความชอบธรรมและความไว้วางใจในหมู่ประชาชน
ล่าสุด เดือนมิถุนายน 2568 มีประชาชนกัมพูชากว่า 150,000 คน ออกมาเดินขบวนในกรุงพนมเปญ ถือธงชาติและรูปผู้นำ แสดงพลังสนับสนุนรัฐบาลและกองทัพอย่างชัดเจน ท่ามกลางสถานการณ์พิพาทชายแดนกับไทย
กระแสชาตินิยมและการเมืองภายในมีบทบาทสำคัญในการขับเคลื่อนและขยายข้อพิพาทชายแดนไทย-กัมพูชา ทั้งสองฝ่ายต่างใช้ประเด็นนี้เพื่อสร้างความสามัคคีและความชอบธรรมในประเทศ แต่ผลระยะยาวคือความสัมพันธ์ระหว่างประเทศเสียหาย การเจรจายากขึ้น และเศรษฐกิจชายแดนได้รับผลกระทบอย่างมีนัยสำคัญ
▍3. ผลประโยชน์ทางเศรษฐกิจและสังคม
พื้นที่ชายแดนมีกิจกรรมทางเศรษฐกิจและสังคมที่เชื่อมโยงกันอย่างแนบแน่น เช่น การค้าชายแดน การใช้แรงงานข้ามชาติ การปิดด่านหรือจำกัดการเข้าออกจึงกระทบต่อวิถีชีวิตของประชาชนทั้งสองฝั่ง
โดยเฉพาะใน “พื้นที่ทับซ้อนทางทะเล” (Overlapping Claims Area: OCA) ในอ่าวไทย ซึ่งเป็นแหล่งสำรองก๊าซธรรมชาติและน้ำมันขนาดใหญ่ที่ยังไม่ได้รับการสำรวจและแบ่งปันผลประโยชน์อย่างเป็นทางการระหว่างสองประเทศ
รายละเอียดสำคัญ
• พื้นที่ทับซ้อนทางทะเล (OCA)
เป็นพื้นที่ประมาณ 27,000 ตารางกิโลเมตรในอ่าวไทยที่ไทยและกัมพูชาต่างอ้างกรรมสิทธิ์ โดยคาดว่ามีแหล่งก๊าซธรรมชาติสำรองสูงถึง 11 ล้านล้านลูกบาศก์ฟุต และน้ำมันดิบมูลค่าหลายแสนล้านดอลลาร์สหรัฐ ความต้องการใช้พลังงานที่เพิ่มขึ้นในทั้งสองประเทศทำให้การแก้ไขปัญหานี้ยิ่งมีความสำคัญมากขึ้น
• กรณีเกาะกูด
กัมพูชาอ้างสิทธิ์ในบางส่วนของเกาะกูด ซึ่งอยู่บริเวณขอบเขตเหนือของ OCA ทำให้ไทยไม่ยอมเปิดเจรจาแบ่งปันผลประโยชน์จนกว่ากัมพูชาจะถอนข้อเรียกร้องในพื้นที่เกาะกูด ประเด็นนี้ยังปลุกกระแสชาตินิยมในไทยและถูกใช้เป็นเครื่องมือทางการเมือง
• ความพยายามเจรจาและอุปสรรค
มีความพยายามจัดทำบันทึกความเข้าใจ (MOU) เพื่อแบ่งปันผลประโยชน์และสำรวจพลังงานร่วมกันมาตั้งแต่ปี 2001 แต่การเมืองภายในและข้อพิพาทเรื่องเขตแดนบนบกทำให้การเจรจาไม่คืบหน้า ข้อเสนอของทั้งสองฝ่ายแตกต่างกัน ไทยเสนอแบ่งพื้นที่เป็นโซนและแบ่งรายได้ตามสัดส่วนที่อยู่ติดกับแต่ละประเทศ ขณะที่กัมพูชาเสนอแบ่งเป็นบล็อกและแบ่งรายได้เท่าๆ กัน
• ผลประโยชน์ทางเศรษฐกิจอื่น
นอกจากพลังงานแล้ว การค้าชายแดนและการใช้แรงงานข้ามชาติก็เป็นผลประโยชน์สำคัญที่ทั้งสองประเทศต้องคำนึงถึง ซึ่งได้รับผลกระทบโดยตรงจากความตึงเครียดและมาตรการตอบโต้ เช่น การปิดด่านหรือจำกัดการส่งออกนำเข้า
▍4. ปัจจัยทางประวัติศาสตร์และความรู้สึกทางชาติพันธุ์
ความขัดแย้งเรื่องเขตแดนมีรากฐานจากประวัติศาสตร์ความสัมพันธ์ระหว่างสองประเทศและความรู้สึกทางชาติพันธุ์ ทำให้การแก้ไขปัญหาต้องเผชิญกับแรงกดดันจากภายในประเทศทั้งสองฝ่าย
ประวัติศาสตร์และชาติพันธุ์: รากเหง้าความขัดแย้ง
• รากฐานทางประวัติศาสตร์ ไทยและกัมพูชามีประวัติศาสตร์ความสัมพันธ์ที่ซับซ้อนและยาวนาน ตั้งแต่ยุคโบราณ ผ่านยุคอาณานิคมฝรั่งเศส การปักปันเขตแดนโดยชาติตะวันตก และเหตุการณ์ความขัดแย้งเรื่องปราสาทพระวิหาร ซึ่งยังคงเป็นปมขัดแย้งในปัจจุบัน แผนที่และสนธิสัญญาที่ใช้แบ่งเขตแดนในอดีต เช่น แผนที่ปี 1907 ที่ฝรั่งเศสจัดทำ เป็นจุดเริ่มต้นของการอ้างสิทธิ์ทับซ้อนและข้อพิพาทที่ยังไม่คลี่คลาย
• ความรู้สึกทางชาติพันธุ์และชาตินิยม ความรู้สึกเป็นเจ้าของดินแดนและมรดกทางวัฒนธรรม เช่น กรณีปราสาทพระวิหาร หรือการอ้างสิทธิ์เหนือพื้นที่ชายแดน เป็นประเด็นที่กระตุ้นอารมณ์ร่วมและความรู้สึกชาตินิยมในทั้งสองประเทศ
• แรงกดดันจากสังคมและการเมือง
เมื่อเกิดข้อพิพาท ผู้นำทั้งสองประเทศต้องเผชิญแรงกดดันจากประชาชน กลุ่มชาตินิยม และฝ่ายค้าน ซึ่งเรียกร้องให้รัฐบาลแสดงความเด็ดขาดในการปกป้องอธิปไตยและผลประโยชน์ของชาติ
รัฐบาลกัมพูชาใช้กระแสชาตินิยมเพื่อรวมพลังและสร้างความชอบธรรม ขณะที่ในไทย ฝ่ายค้านและกลุ่มชาตินิยมใช้ประเด็นชายแดนโจมตีรัฐบาลว่าขาดความแข็งแกร่ง
• การใช้ประเด็นชายแดนในทางการเมือง ประเด็นเขตแดนมักถูกใช้เป็นเครื่องมือทางการเมืองทั้งสองฝ่าย ไม่ว่าจะเพื่อเบี่ยงเบนความสนใจจากปัญหาเศรษฐกิจหรือเพื่อสร้างความชอบธรรมให้รัฐบาล ตัวอย่างเช่น การนำข้อพิพาทเข้าสู่ศาลโลก การประกาศมาตรการตอบโต้ หรือการจัดชุมนุมใหญ่ ล้วนเป็นกลยุทธ์ที่สะท้อนแรงกดดันจากภายในประเทศ
▍5. กระบวนการเจรจาและกลไกแก้ไขปัญหาล่าช้า
แม้จะมีกลไกการเจรจา เช่น คณะกรรมการชายแดนทั่วไป (GBC) และคณะกรรมาธิการเขตแดนร่วม (JBC) รวมถึงบันทึกข้อตกลง MOU ปี 2543 แต่กระบวนการเจรจามักติดขัดจากการตีความแนวเขตแดนและการเปลี่ยนแปลงของสภาพภูมิศาสตร์ การเจรจามักใช้เวลานานและไม่สามารถหาข้อยุติที่ทั้งสองฝ่ายยอมรับได้โดยง่าย
สาเหตุที่กระบวนการเจรจาและกลไกแก้ไขปัญหาชายแดนไทย-กัมพูชายังคงล่าช้าและติดขัด
แม้จะมีกลไกเจรจาหลัก 3 ระดับ ได้แก่ คณะกรรมการชายแดนทั่วไป (GBC), คณะกรรมาธิการเขตแดนร่วม (JBC) และ บันทึกความเข้าใจปี 2543 (MOU 43) แต่การแก้ไขปัญหายังคงล่าช้าจากปัจจัยสำคัญดังนี้:
5.1) ความไม่ต่อเนื่องของการประชุม JBC
• JBC ซึ่งเป็นกลไกหลักด้านเทคนิคและกฎหมาย หยุดดำเนินการนานถึง 13 ปี (ตั้งแต่ปี 2555-2568) โดยเพิ่งมีการประชุมครั้งแรกใหม่เมื่อวันที่ 14 มิถุนายน 2568 ที่พนมเปญ
• สาเหตุส่วนหนึ่งมาจากการเปลี่ยนแปลงโครงสร้างฝ่ายกัมพูชา ที่จัดตั้ง “สำนักงานเลขาธิการกิจการชายแดนแห่งชาติ” ขึ้นใหม่ ซึ่งต้องใช้เวลาปรับระบบงาน
5.2) ข้อจำกัดของ MOU 43
• MOU 43 ไม่ใช่ข้อตกลงกำหนดเขตแดน แต่เป็นเพียงกรอบการสำรวจและจัดทำหลักเขตแดนเท่านั้น
• ข้อกำหนดที่ห้ามทั้งสองฝ่ายเปลี่ยนแปลงสภาพแวดล้อมในพื้นที่พิพาท ส่งผลให้ไม่สามารถพัฒนาพื้นที่เพื่อลดความขัดแย้งได้
5.3) ปัญหาด้านเทคนิคการปักปันเขตแดน
• ความคลาดเคลื่อนของแผนที่: ไทยใช้แผนที่มาตราส่วน 1:50,000 ขณะที่กัมพูชายึดแผนที่อาณานิคม 1:200,000 ทำให้การตีความแนวเขตแตกต่าง
• ข้อโต้แย้งเรื่อง “สันปันน้ำ”: การกำหนดเส้นแบ่งเขตตามภูมิประเทศจริงยังเป็นประเด็นถกเถียงทางเทคนิค
5.4) ปัจจัยทางการเมืองและความมั่นคง
• การแทรกแซงจากกลุ่มชาตินิยม: ข้อมูลเท็จและการปลุกกระแสชาตินิยมโดยกลุ่มการเมือง ส่งผลให้เจรจาตึงเครียด
• บทบาททหารใน GBC: GBC เป็นกลไกทหารระดับสูง (รมว.กลาโหม) ที่เน้นความมั่นคงมากกว่าการแก้ปัญหาเชิงเทคนิค
5.5) โครงสร้างการทำงานที่ซับซ้อน
• การแบ่งพื้นที่รับผิดชอบของ คณะกรรมการชายแดนส่วนภูมิภาค (RBC) เป็น 3 ชุดย่อย ทำให้การประสานงานล่าช้า
• การขาดกลไกแก้ไขข้อขัดแย้งฉุกเฉินเมื่อเกิดเหตุปะทะ เช่น กรณีช่องบก พ.ศ. 2568
Why the Thailand–Cambodia Border Dispute Remains Protracted: An Interdisciplinary Analysis
The Thailand–Cambodia border dispute remains one of Southeast Asia’s most enduring and complex territorial conflicts. Despite decades of diplomacy, legal proceedings, and bilateral mechanisms, resolution remains elusive. This paper explores the multifaceted causes of the dispute’s persistence across five interconnected dimensions: historical-cartographic legacies, nationalist mobilization, economic interests, ethnic memory, and institutional constraints.
▍1. Ambiguous Boundaries and Conflicting Cartographic Claims
A central impediment to resolution is the lack of a mutually recognized border, due largely to the use of different maps and colonial-era documents. Thailand and Cambodia rely on divergent historical sources, particularly concerning the maps produced during the French colonial era.
1.1. Colonial Legacies and the 1904–1907 Franco–Siam Treaties
The Franco–Siamese treaties of 1904 and 1907, enacted while Cambodia was under French rule, compelled Siam to cede territories such as Battambang, Siem Reap, and Sisophon in exchange for retaining Trat. Border demarcations were based on rudimentary surveying techniques, leading to inherent inaccuracies.
1.2. The 1:200,000 vs 1:50,000 Map Dispute
Cambodia uses a 1:200,000-scale map created by the French–Siamese Commission, notably invoked during the 1962 International Court of Justice (ICJ) ruling that awarded Preah Vihear Temple to Cambodia.
In contrast, Thailand relies on more recent 1:50,000 military topographic maps, arguing they better reflect modern geographical realities.
1.3. Overlapping Claims
The discrepancies between maps have led to overlapping territorial claims, especially around Preah Vihear. Although the ICJ awarded the temple itself to Cambodia, it did not delineate surrounding areas, leaving approximately 4.6 square kilometers in dispute.
1.4. Legal and Political Ramifications
The vagueness of original treaties, especially Article 1 of the 1904 convention referring broadly to “watershed lines” without specific coordinates, leaves room for competing interpretations. Thailand emphasizes physical geography, whereas Cambodia privileges colonial cartography.
▍2. Nationalism and Domestic Political Dynamics
The dispute is routinely instrumentalized for domestic political purposes, exacerbating tensions and obstructing diplomatic resolution.
2.1. Cambodian Nationalist Mobilization
The Cambodian government, particularly under Prime Minister Hun Manet, has invoked “territorial identity” to galvanize public support and consolidate political legitimacy. A 2025 survey by the Asian Vision Institute revealed that 99.8% of Cambodians backed taking the dispute to the ICJ, and 95.8% supported 24-hour military readiness against Thailand.
In June 2025, over 150,000 Cambodians participated in a mass rally in Phnom Penh, waving flags and portraits of government leaders in a show of patriotic unity amid the border standoff.
2.2. Political Pressures in Thailand
In Thailand, border tensions are often seized upon by nationalist opposition groups to accuse the government of compromising sovereignty. The political sensitivity of the dispute discourages compromise and fosters populist brinkmanship.
▍3. Economic and Strategic Interests
The border regions are economically interdependent, and the unresolved status of territorial claims carries strategic consequences—especially regarding energy resources.
3.1. The Overlapping Claims Area (OCA)
Spanning approximately 27,000 square kilometers in the Gulf of Thailand, the OCA is believed to contain up to 11 trillion cubic feet of natural gas and substantial crude oil reserves. Both nations assert sovereignty over this maritime zone.
3.2. The Koh Kood Dispute
Cambodia’s partial claim to Koh Kood island, located near the OCA’s northern limit, has led Thailand to refuse any joint resource-sharing negotiations unless Cambodia drops its claim.
3.3. Stalled Bilateral Energy Cooperation
Despite attempts to sign Memoranda of Understanding (MoUs) since 2001, no formal joint development agreement has materialized. Thailand proposes revenue-sharing based on geographic proximity, while Cambodia demands equal division by block—highlighting divergent negotiation frameworks.
3.4. Broader Economic Fallout
Tensions affect labor migration, cross-border trade, and local livelihoods. Border closures and retaliatory trade restrictions (e.g., Cambodia banning Thai exports and media) disrupt regional economic stability.
▍4. Historical Memory and Ethnonationalist Sentiments
Beyond legal and economic factors, the dispute is steeped in historical narratives and collective identity.
4.1. Longstanding Historical Grievances
From the Angkor-Sukhothai era to French colonialism and the Preah Vihear dispute, historical grievances underpin national narratives on both sides. The 1907 map created by France remains a point of contention, symbolizing colonial injustice for some and legal precedent for others.
4.2. Ethnonationalist Identity
Preah Vihear, for example, holds symbolic significance not just as a UNESCO site but as a cultural emblem. Competing claims reinforce exclusionary notions of nationhood and sovereignty.
4.3. Populist Pressures and Public Opinion
Domestic constituencies in both countries pressure their governments to act decisively, especially when incidents occur. Leaders often respond with rhetorical escalations or legal maneuvers to avoid appearing weak.
▍5. Institutional Inertia and Delays in Conflict Resolution Mechanisms
Despite the existence of formal dialogue mechanisms, progress is repeatedly stalled by political, technical, and institutional constraints.
5.1. Dysfunctional Bilateral Bodies
The Joint Border Commission (JBC), the key mechanism for technical and legal negotiations, was suspended for 13 years (2012–2025) and resumed only in June 2025. Cambodia’s internal bureaucratic restructuring further delayed progress.
5.2. Limitations of the 2000 MoU
The MoU of 2000 (MOU 43) is merely a procedural framework for surveying and demarcating boundaries—it does not define sovereign ownership. Its clause prohibiting alterations in disputed zones prevents joint development or de-escalation measures.
5.3. Technical Disputes
Disagreements over topographic interpretation, particularly the definition of “watershed lines,” persist. Thailand emphasizes natural features, while Cambodia relies on colonial demarcations.
5.4. Political and Military Tensions
GBC meetings are led by defense ministers, often emphasizing national security over legal resolution. Nationalist groups and political actors frequently inject misinformation, undermining trust.
5.5. Fragmented Administrative Structures
Multiple subcommittees under the Regional Border Committees (RBCs) further complicate coordination. The lack of an emergency mechanism to address flashpoints (e.g., the June 2025 Chong Bok clash) highlights systemic weakness.
Conclusion
The Thai–Cambodian border dispute endures not due to a single cause but because of a confluence of historical, political, economic, and institutional factors. Nationalist agendas, colonial-era cartography, energy geopolitics, and procedural deadlock coalesce to form a deeply entangled conflict. Any long-term solution will require not only bilateral legal and technical clarity but also confidence-building measures and a shared commitment to depoliticizing territorial claims.
